2. 11 :-වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය තීරණය වන ආකාරය
තරගකාරී වෙළෙඳපොළක ගැනුම්කරුවන්ගේ හා විකුණුම්කරුවන්ගේ අපේක්ෂාවන් තුලනය වන අවස්ථාව වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය යි.
· එහි දී ඉල්ලූම්කරුවන් ඉල්ලන ප‍්‍රමාණයත් සැපයුම්කරුවන් සපයන ප‍්‍රමාණයත් එකිනෙකට සමාන වෙන නිසා අධි ඉල්ලූම්ක් හෝ අධි සැපයුමක් හෝ දක්නට නොලැබෙන අතර ඉල්ලූම්කරුවන්ගේ අපේක්ෂිත මිල හා සැපයුම්කරුවන්ගේ අපේක්ෂිත මිල එකිනෙකට සමාන වන බැවින් අධි ඉල්ලූම් මිලක් හෝ අධි සැපයුම් මිලක් ඇති නොවේ.
· වෙළෙඳපොළ සමතුලිතයක ඇති කොන්දේසි පහත පරිදි ඉදිරිපත් කළ හැකි ය.
1 අපේක්ෂිත ඉල්ලූම් මිල හා අපේක්ෂිත සැපයුම් මිල සමාන විය යුතු ය.
2 අපේක්ෂිත ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය හා අපේක්ෂිත සැපයුම් ප‍්‍රමාණය සමානවිය යුතු ය.
3 අධි ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය හා අධි සැපයුම් ප‍්‍රමාණය ශුන්‍ය විය යුතු ය.
4 අධි ඉල්ලූම් මිල හා අධි සැපයුම් මිල ශුන්‍ය විය යුතු ය.
5 පාරිභෝගික පැහැදම හා ව්‍යාපාරික අයභාරය සමාන විය යුතු ය.
· වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය සත්ය වෙළෙඳපොළ තත්ත්වයක් නොව අපේක්ෂිත තත්ත්වයකි.
· වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය වෙළෙඳපොළ දිශාව පෙන්නුම් කරන දර්ශකයකි.
· සමතුලිත තත්ත්වයෙන් වෙළෙඳපොළක් ඈත්වුණු විට නැවත ස්වයංක්රියව සමතුලිතය කරා ළඟා වේ.
· වෙළෙඳපොල සමතුලිතය පෙන්විය හැකි විකල්ප ක්රම පහත දැක්වේ.
1 ඉල්ලූම් සැපයුම් ලේඛන ඇසුරෙන්
2 ඉල්ලූම් සැපයුම් වක‍්‍ර ඇසුරෙන් ( ප‍්‍රස්තාරයක් මගින්)
3 ඉල්ලූම් සැපයුම් සමීකරණ ඇසුරෙන්
· වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය ලේඛනයක් මගින්පහත පරිදි ඉදිරිපත් කළ හැකිය.
රූපය 45
ඉහත ලේඛනයට අනුව මිල රු. 3.00 දී ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය ඒකක 06ක් වන අතර සැපයුම් ප‍්‍රමාණයද ඒකක 06ක් හෙයින් අධි ඉල්ලූමක් හෝ අධි සැපයුමක් හෝ නොපෙන්වයි. එනම් අධි ඉල්ලූම හා අධි සැපයුම ශුන්‍ය වේ.
· ඉහත ලේඛනයේ සඳහන් සංඛ්යා දත්ත උපයෝගී කර ගෙන ප‍්‍රස්තාරික ව වෙළෙඳපොළ සමතුලිතය පහත පරිදි ඉදිරිපත් කළ හැකි ය.
රූපය 46
රූපය 47
කිසියම් මිලක දී සපයන ප‍්‍රමාණය ඉක්මවා ඉල්ලූම් කරන්නා වූ ප‍්‍රමාණය අධි ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය වේ. අධි ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය  (ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය - සැපයුම් ප‍්‍රමාණය)
· කිසියම් මිලක දී ඉල්ලූම් කරන්නා වූ ප‍්‍රමාණය ඉක්මවා සපයන ප‍්‍රමාණය අධි සැපයුම් ප‍්‍රමාණය වේ. අධි සැපයුම් ප‍්‍රමාණය  ( සැපයුම් ප‍්‍රමාණය - ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය)
· අධි ඉල්ලූම් ප‍්‍රමාණය හා අධි සැපයුම් ප‍්‍රමාණය පහත පරිදි සංඛ්යා සටහනකින් ඉදිරිපත් කළ හැකි ය.
රූපය 48
කිසියම් ඒකක ප‍්‍රමාණයක දී සපයන මිල ඉක්මවා ඉල්ලූම් කරන්නා වූ මිල අධි ඉල්ලූම් මිල වේ.
අධි ඉල්ලූම් මිල = ඉල්ලූම් මිල - සැපයුම් මිල
§ කිසියම් ඒකක ප‍්‍රමාණයක දී ඉල්ලූම් කරන මිල ඉක්මවා සපයන මිල අධිසැපයුම් මිල වේ.
අධි සැපයුම් මිල = සැපයුම් මිල - ඉල්ලූම් මිල
රූපය 49
අධි ඉල්ලූම් මිල හා අධි සැපයුම් මිල ශූන්ය අවස්ථාව සමතුලිත වේ.
රූපය 50
රූපය 51
වෙළෙඳපොළේ හුවමාරු කරගනු ලබන සමතුලිත භාණ්ඩ ප‍්‍රමාණය සඳහා පාරිභෝගිකයන්ගෙවීමට කැමැති මිල ක් සත්ය වශයෙන් ම ඔහු ගෙවන මිලත් අතර වෙනස පාරිභෝගික අතිරික්තය යි.
· වෙළෙඳපොළ තීරණය වූ සමතුලිත මිල යනු පාරිභෝගිකයා ගෙවන මිල විනා ගෙවීමට කැමැතිමිල නොවේ. පාරිභෝගිකයා ගෙවීමට කැමැති මිල ඊට වඩා වැඩි විය හැකි ය. වැඩි මිලක්ගෙවීමට අපේක්ෂාවෙන් සිටිය දී ඉල්ලූම් හා සැපයුම් බලවේග තුළින් ඊට ගැළපෙන මිලක්තීරණ වී එය සමතුලිත මිල වශයෙන් පවතී. මේ නිසා පාරිභෝගිකයාට වාසි දායක තත්ත්වයක් ඇති වේ.
· පාරිභෝගික අතිරික්තය ප‍්‍රස්තාර සටහනකින් පහත පරිදි පැහැදිලි කළ හැකි ය.
රූපය 52
පාරිභෝගික අතිරික්තය ගණනය කරනුයේ මෙසේ ය.
රූපය 53
සැපයුම්කරුවන් භාණ්ඩ සඳහා අපේක්ෂා කරන අවම මිලත් ( ආන්තික පිරිවැය) සත්ය වශයෙන් ම ඔවුන්ට වෙළෙඳපොළේ දී ලැබෙන මිලත් අතර වෙනස නිෂ්පාදක අතිරික්තයයි.
රූපය 54
නිෂ්පාදකයාගේ මුළු අයභාරයෙන් මුළු විචල්ය පිරිවැය අඩු කළ විට ඉතිරිවන ප‍්‍රමාණය නිෂ්පාදක අතිරික්තයයි.
· නිෂ්පාදක අතිරික්තය ප‍්‍රස්තාර සටහනකින් පහත පරිදි පැහැදිලි කළ හැකි ය.
රූපය 55